Zaman Ölçmede Kullanılan Araç

GÖRME ÖZÜRLÜLER İÇİN YARARLI ARAÇ VE CİHAZLAR NELERDİR?

Hazırlayan: Halil Köseler

Bütün insanlar, kendi yaşamlarını kolaylaştırmak, çevresindeki olanaklardan daha fazla yararlanabilmek, emeğini ve bilgisini daha verimli kullanabilmek için çeşitli araçlar geliştirmişlerdir. İlkçağlardan beri her yeni ihtiyaç, yeni araçların geliştirilmesini ve kullanılmasını gerektirmiştir. Her insan kendi durumuna ve yaptığı işe göre değişik araçlar kullanır. Marangozun kullandığı araçlar farklı, elektrikçinin kullandığı araçlar farklıdır. Görme özürlü bir kişi eğitimini sürdürürken, ev işlerini yaparken, bir yerden bir yere giderken, mesleğini yürütürken çeşetli özel araç ve cihazlar kullanır. Bu araçların en önemli işlevi görme kaybının neden olduğu zorlukları ve yetersizlikleri telafi etmektir. Bu tür özel araçları kullanan görme özürlü, birçok konuda başkalarına bağımlı olmak zorunda kalmaz. eğitsel, kültürel, sosyal ve ekonomik olanaklardan daha fazla yararlanır. Bir aracın insana sağladığı avantajlar ancak onu kullanmaya başladıktan sonra anlaşılabilir. Örneğin, baston kullanmayan bir görme özürlü, bastonun kendisine sağlayacağı avantajları da anlayamaz.

Bazı yabancı ülkelerle kıyaslandığında ülkemizdeki görme özürlüler teknolojinin sağladığı yeniliklerden maalesef yeteri kadar yararlanamamaktadır.  Dernek, vakıf, federasyon, konfederasyon gibi örgütler de bu tür teknolojik yeniliklerden ülkemizdeki görme özürlülerin yararlanmasını sağlayacak somut hizmetlere ağırlık vermemektedirler.

Örneğin, Amerikan Körler Federasyonu’yla Kurzweil isimli bir bilgisayar mühendisinin ortak çalışması sonucu dünyanın en mükemmel sesli yazı okuma cihazı geliştirilmiştir. Bu sayede ingilizce bilen her görme özürlü kâğıt üzerinde Yazılı bir metni mükemmel bir ses kalitesiyle dinleyebilmektedir. Şu anda bu cihazın cepte taşınabilen şeklinin yapılmasına çalışılmaktadır. Yine Amerikan Körler Federasyonunun girişimiyle oluşturulan haber hattı adı verilen teknolojik bir sistem sayesinde görme özürlüler kendi telefonlarından belirli tuşlara basarak istediği gazetenin istediği yazısını sesli olarak dinleyebilmektedirler. Bu uygulama yaklaşık 15 yıldan beri devam etmektedir.

Görme özürlüler için giliştirilmiş özel araç ve cihazlar nelerdir?

            Engel tanıma cihazı: Yaklaşık birbuçuk metre uzaklıktakı engel olduğunu titreşimli sinyal vererek hissettirir. Örneğin, sizinle konuşan bir kişinin bazan sessizce yanınızdan ayrılmış olduğunda bunu farketmeden konuşmaya devam etmişsinizdir. İşte bu cihazı o insanın bulunduğu yere doğru üçevirdiğinizde eğer titreşimli sinyal veriyorsa yanınızdan ayrdılmamış demektir. Bu cihaz başka engelleri de anlamanıza yarar. Cepte taşınabilir.

 Fiyatı: Dolar.

Konuşan etiket: Çeşitli eşyaların üzerine yapıştırılabilen etiketlerdir. 60 saniyelik kayıt hafızası bulunuyor. Bir ilacın üzerine onun hangi ilaç olduğunu ve kullanılış şeklini kaydedebilirsiniz. Düğmesine bastığınızda kadettiğgniz bilgileri sesli olarak duyabilirsiniz.

Konuşan not: Yeni yıl veya bayram kartlarının gönderildiği zarfın içine konulabilen çok hafif bir cihazdır, hafızasına mesajlarınızı kaydedebilirsiniz. 10 saniyelik kayıt hafızası vardır.

Konuşan kart: Yakınlarınıza gönderebileceğiniz bu kartlara 10 saniyelik mesajları kaydedebilirsiniz. Kart açıldığında konuşmaya başlar. Size cevap verilirken aynı karta yeniden kayıt yapılabilir.

Konuşan fotoğraf: Konuşan kartlara benzemektedir. Bir fotoğrafın sığacağı şekilde yapılmış bu kartlara istediğiniz mesajı 10 saniyelik sürede kaydedip yakınlarınıza gönderebilirsiniz. İki sayfa şeklindeki kartın birinci sayfasına da mesajlarınızı yazılı olarak kaydedebilirsiniz.

Konuşan kutu: İçindeki malzemelerin neler olduğunu öğrenebilmek için şişelerin, kutuların veya benzeri malzemelerin üzerine yapıştırılabilen kapak şeklinde bir cihazdır. 10 saniyelik kayıt hafızası vardır. Düğmasine bastığınızda konuşmaya başlar.

            Otobüsleri ve binaları tanıma cihazı: Bu önemli cihaz alıcı ve verici olarak iki kısımdan oluşuyor. Apex adlı şirket tarafından geliştirilmiş olan bu cihazın verici bölümü belediye ve halk otobüslerine takılıyor ve durakta bekleyen bir görme özürlü kendisinde bulunan alıcının düğmesine basmak suretiyle durağa gelen otobüsün hangi otobüs olduğunu cihazdaki konuşma yoluyla öğrenebiliyor. Bu cihaz görme özürlülerin sık gidip geldiği bankalara, apartmanlara ve kamu binalarına da konabiliyor. O takdirde binaya yaklaşınca elindeki alıcının düğmesine basarak hangi bina olduğunu sesli olarak duyabiliyor. Cihaz infrared sinyal sistemiyle çalışıyor. Bu cihazdan şu anda Çek Cumhuriyetinde civarında görme özürlü yararlanmaktadır. Ayrıca, ABD’nin otuz eyaletinde, Japonya, İtalya, Finlandiya ve İskoçya’da da kullanılmaktadır. Cepte veya çantada taşınabilen cihazın vericisinin fiyatı dolar alıcısının dolar civarındadır.

Kabartma ve Konuşan Saatler: Çeşitli özelliklerde masa saatleri, kol saatleri ve cep saatleri vardır. Kabartma saatleri görme özürlüler parmaklarıyla anlarlar. Bu saatlerin kapağı açılır ve görme özürlü sayıları gösteren noktalara dokunarak  parmağıyla saatin kaç olduğunu öğrenir. Türkçe dahil, çeşitli dillerde konuşan saatler bulunmaktadır. Fiyatları, 10 Dolar’dan Dolar’a kadar değişmektedir. Konuşan saatler de yaklaşık aynı fiyatlarda satılmaktadır.

Titreşimli Saatler: İşitme özürlüler ve ağır işitenler tarafından kullanılır. Yastığın altına konularak titreşim yoluyla uyandırmak için kullanılır.

Beyaz Bastonlar: Aliminyum, plastik ve fiber carbondan yapılmış bastonlar vardır. Fiber karbon bastonlar hem çok hafif, hem de çok sağlamdır. Bunun fiyatı 40 dolar civarındadır. Amerikan Körler Federasyonu tarafından yaptırılıp satılmaktadır. 

Lazer baston: Yürürken önündeki engelleri lazer sistemiyle tanıyıp titreşimli olarak belirten bir bastondur. Fiyatı Dolar civarındadır.

Konuşan Sözlük: Franklin Language Master adlı ingilizceden ingilizceye konuşan sözlük yüksek bir kelime hazinesine sahiptir ve. çok kullanışlıdır. Bu sözlük İngiltere veya AD’den getirtilebilir. Ülkemizde satılan konuşan sözlükler kelimenin yabancı olan bölümü sesli olarak verilmekte, Türkçe karşılığı ise sadece ekranda yazılı olarak görünmektedir. Bu nedenle görme özürlüler için kullanışlı değildir.

Konuşan Renk tanıma Cihazı: Bu cihaz herhangi bir şeye yaklaştırıldığında o nesnenin rengini sesli olarak söylüyor. Bir gömleğin, bir ceketin rengi bu cihaz yardımıyla kolaylıkla öğrenilebilir. Her türlü renk araç tarafından tanınabiliyor. Renkler ingilizce söyleniyor. Dokuz volt pille çalışıyor. Fiyatı Dolar.

     Konuşan tansiyon ölçme aleti: Bu cihaz yoluyla büyük tansiyon küçük tansiyon ve nabız sayısı sesli olarak öğrenilebilmektedir. İngilizce olarak konuşan bu cihazı sadece rakamları öğrenmek şartıyla herkes kullanabilir. Fiyatı yaklaşık dolar.

Konuşan Kan Şekeri Ölçme Aleti: Bu cihaz da kan şekerini sesli olarak bildirmektedir.

Yağmur Alarmı: Dışarıda yağmur yağdığı zaman sesli bir alarm verir.

     Konuşan derece ve Termometre: Bu cihazlarla, vücut sıcaklığını ve oda sıcaklığını sesli olarak öğrenilebilmektedir. Fiyatı: dolar civarındadır.

Konuşan Hesap Makinaları: Çeşitli kapasitelerde her türlü hesapları sesli olarak bildiren cihazdır. Casio, Sharp, bu alanda ünlü markalardır.

Bilgisayarlar: Görme özürlüler, bilgisayardan iki tür yöntemle yararlanabilirler. Birincisi, sadece görme özürlüler için üretilmiş özel bilgisayarları kullanmak, ikincisi, normal bilgisayarlara sesli ekran okuyucu programlar yüklemek veya Breyl Line denilen ekrandaki yazıları kabartma olarak gösteren bir cihaz ilave etmek suretiyle kullanmak.

Braille And Speak: Elde taşınabilir konuşan bir bilgisayardır. Breyl daktilo sistemiyle çalışır. Üzerinde breyl daktilo gibi yedi tuş bulunmaktadır. Öğrenciler için not tutmak ve çeşitli bilgileri kaydetmek gibi konularda çok yararlı bir cihazdır. Eğer Breyl Printır varsa kayıtlı bütün bilgiler kağıt üzerine kabartma olarakta dönüştürülebiliyor. Fiyatı: Dolar civarındadır. Çantada taşınabilir. Yarım kilo ağırlıktadır.

    Braille Lite: Bu cihaz, Braille And Speak adlı cihaza benzemektedir. Tek farkı yazılan yazılar hem kabartma hem de sesli olarak hissedilebilir. Kullanan kişi hangisini tercih ederse onu kullanır. Ağırlığı yarım kilodur. Fiyatı Dolar’dır.  Yazılan yazılar bir satır halinde kabartma olarak okunabilmektedir. Yazılan bütün bilgiler bu cihaz breyl printıra bağlanarak kabartma yazı olarak kağıtlara aktarılabilir.

     David: Alman yapımı bir bilgisayardır. Görme özürlüler için üretilmiştir ve geniş kapasitede işlem yapma özelliği ve hafızası bulunmaktadır. Taşınabilir özelliktedir. Ekrandaki yazılar hem sesli hem de kabartma olarak okunabilir.

     Braille Line: Kabartma satır anlamına gelir. Bilgisayar kullanan görme özürlüler için yararlı bir cihazdır. Her bilgisayara bağlanabilir. Bilgisayara bağlandığı takdirde yazılan yazılar kabartma olarak bu cihaz üzerinden okunabilir. 20, 40, 80 harflik boyutlarda modelleri vardır.

     Konuşan Bilgisayar Programları:

Jaws for Windows: Görme özürlülerin bilgisayar üzerinde internet işlemleri dahil her türlü işlemleri yapabilmelerine uygun çok mükemmel bir programdır. Program, İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce dillerinde kullanılacak biçimde yapılmıştır. Buna aynı kalitede Türkçe de ilave edilse ülkemizdeki görme özürlüler için çok yararlı olacaktır. Ses kartı olmak koşuluyla her bilgisayarda kullanılabilen bir programdır. İlave bir sintisayzır cihazına ihtiyaç yoktur. Fiyatı: Dolar civarındadır. Yabancı dildeki yazılar mükemmel şekilde anlaşılmaktadır. Türkçe yazılar ise ingilizce programıyla okunduğu için anlaşılması zor olmaktadır. Özellikle başkalarının yazdığı yazıları anlamakta güçlük çekiliyor. Ancak, bu programı kullanan görme özürlüler kendi yazdıkları Türkçe yazıları bir süre sonra anlayabilmektedirler. Çünkü, uzun süre kullanıldığında kulak alışmaktadır. Jaws For Windows programı sayesinde bilgisayarda internetteki işlemler dahil, bütün işlemleri görme özürlü bir kişi rahatlıkla yapabilmektedir.

Hal: Bu programın Türkçe versiyonu da vardır. Ancak Türkçe için sintisayzır denen bir cihaza ihtiyaç vardır. Bu cihaz yazıları sese dönüştürmeye yarıyor. Fiyatı: Dolar civarındadır.

Konuşan Defter: Türkçe sesli bir bilgisayar programıdır. Fiyatı: Dolar civarındadır. Bilgisayarda okuma-yazmayla ilgili işlemleri yapabilir. Bir ekran okuyucu programı olmadığı için bilgisayarda her türlü işlemin yapılması henüz mümkün değildir. İleride daha da geliştirilmesi için adımlar atılmaya başlanmıştır.

            Net okur: GVZ Ses teknolojileri tarafından geliştirilen bir Türkçe okuma programıdır. Programın konuşma kalitesinde sürekli yenilikler yapılmaktadır. Şu anda diğerleriyle kıyaslandığında ses kalitesi en iyi olan programdır. Bu program Jaws programı gibi bir ekran okuyucu program olmadığından sadece yazıları okumak için kulanılabiliyor. Bu nedenle başka bir ekran okuyucu programla birlikte kullanılması gerekiyor. Örneğin Jaws For Windos programıyla uyumlu şekilde çalışabilmektedir. Net Okur programının Jaws programı gibi bir ekran okuyucu program düzeyine getirilmesi önemli bir ihtiyacı karşılayacaktır.

     Breyl Daktilolar:

Perkins Brailler: Dünyada en çok kullanılan ve en kaliteli daktilodur. ABD yapımıdır. Fiyatı: Dolar civarındadır.

Erika, Model Alman yapımı bir daktilodur ve fiyatı diğer daktilodan daha ucuzdur.

Hafızalı elektronik daktilo: Bu daktilolar sayfayı hafızasında tutarak istenen sayıda breyl kopye alınabilir. En tanınmış model: Elotype modelidir. Fiyatı: Euro civarındadır.

     Breyl Tabletler: Bir satırdan otuz satıra kadar çeşitli boylarda plastik ve metal yazı araçlarıdır. Cepte, çantada taşınan, masa üstünde kullanılan değişik modelleri vardır.

     27 satırlık plastik tabletler Ankara’da Ders Aletleri Yapım Merkezinde üretilmektedir. Öğrencilerin derslerde not tutması için oldukça kullanışlı bir yazı aracıdır.

     Breyl Kağıtlar: Görme özürlülerin yazı yazmak için kullandığı kağıtlar, noktaların çabuk silinmemesi için normalden daha kalındır. Bu tür kağıtlar, yurt içindeki kağıt fabrikalarında da üretilmektedir. Görme özürlülerin kullandığı kağıtlar gramlıktan gramlığa kadar değişebilir. Gram arttıkça kağıt da kalınlaşır. Noktalarını çabuk silinmemesinde kâğıttaki plastik madde oranı da önemlidir.

4 Kanallı Kaset Çalar Teypler: Görme özürlülerin kitap okumaları veya dinlemeleri için oldukça kullanışlı bir özelliğe sahiptir. Dört kanallı teyplerde, 90’lık bir kasete 6 saat kayıt yapılabilir. Bu nedenle özellikle üniversite öğrencileri için çok yararlı bir cihazdır. Çantada taşınabilen veya masada kullanılan modelleri vardır. Bu teyplerin bazı modellerinde okuyan

kişinin sesinde değişiklik yapmadan okuma hızını yükseltmek mümkün olmaktadır.

Breyl Haritalar ve Küreler: Coğrafi bilgiler için her ülkeye veya kıtaya ait kabartma haritalar ve dünyayı gösteren kabartma küreler bulunmaktadır.

Vücut Organları Atlası: Bütün vücut organlarını kabartma olarak gösteren ve plastik kağıtlar üzerinde şekillendirilmiş bir atlastır. Fen bilgisi derslerinde öğrencilerin vücut organlarının yapısı hakkında bilgi edinebilmesi için çok yararlıdır. Örneğin kalp, böbrek gibi çeşitli organlar kabartma olarak şekillendirilmiştir.

Matematik ve Geometri Araçları: Pergel ve rulet adı verilen araçlar kağıt üzerine kabartma şekil çizmek için kullanılır.

     Cetvel, iletki, gönye, açıları ve uzunlukları ölçmek için kullanılır ve üzerlerinde kabartma sayılar vardır.

     Geometrik şekilleri çizmek için kağıdın altına konan yumuşak lastikten yapılmış bir araç kullanılır. 

     Abaküs, matematikte problem çözmek için kullanılan bir araçtır. Üzerinde boncuklar hareket ettirilerek matematik işlemleri yapılır.

     Matematik için, kasa ve taş adı verilen araçlar da kullanılır. Bunlar plastik veya metalden yapılmıştır.

Sesli Işık Tanıma Aleti: Hiç ışık göremeyen görme özürlü kişiler için yararlı bir cihazdır. Bir odada ışığın yanık mı, yoksa sönük mü olduğunu sesli bir uyarıyla birdirir. Görme özürlüler bazan yalnız kaldıklarında odada ışığın yanıp yanmadığını anlayamazlar. Bu cihaz yoluyla sorunun çözümü mümkün olmaktadır. Ayrıca bu cihaz kağıt üzerine yaklaştırıldığında o bölümde yazı olup olmadığını da özel bir ses çıkararak bildirmektedir.

     Spor Aletleri: Gerek elektronik gerekse mekanik olarak çeşitli sesli spor aletleri bulunmaktadır. Bunların başında, futbol ve golbol topları, futbol kalelerini işaret eden sesli cihazlar gelmektedir. Görme özürlülerin masa topu oynaması için de geliştirilmiş bir sistem vardır. Masanın her iki başında belli genişlikte birer çukurluk bulunur. Kullanılan topun içerisine yuvarlanırken ses çıkarıcı maddeler konulmuştur. Karşılıklı raketlerle topa vurulduğu zaman top yuvarlanırken ses çıkardığı için görme özürlü oyuncular topu kolaylıkla takip edebilirler. Karşı tarafa sayı vermemek için, topun masadaki çukurluğu düşürülmemesi gerekir. Bu nedenle, masa tenisi oynamak görme özürlüler içinde zevkli bir oyun haline gelmektedir.  

Televizyon Dinleme Cihazı: Bütün kanalları dinlemek için yapılmış özel bir radyodur. ABD’den getirtilebilir.

Kaset Kopyalama Cihazı: Görme özürlülerle ilgili sesli kütüphaneler için çok yararlıdır. En kullanışlı model; OTARI DP8-C3. olan cihaz, her defasında bir kasetin üç kopyasını üç dört dakikada yapabilir.

    Konuşan para Tanıma Cihazı: Dokuz volt pille çalışan bu cihaz ekranına konulan paranın miktarını ingilizce olarak söylemektedir. Fiyatı Dolar civarındadır. Cihazın kolay tanıyabilmesi için paraların fazla yıpranmamış olması gerekir.

Yazı Okuma Cihazları: Görme özürlüler için kitap, gazete, dergi gibi materyalleri sesli olarak okuyabilir. En yaygın kullanılan modelleri, Reading Edge, Kurzweil gibi cihazlardır. Fiyatları Dolardan başlamaktadır.

Kabartma ve Sesli  Pusula: Yönleri sesli ve kabartma olarak belirtir. Fiyatı: 80 Dolar.

Konuşan Metre: Ölçülen bir şeyin uzunluğunu sesli olarak söyler. Dokuz volt pille çalışır. Fiyatı: Dolar civarındadır.

Mutfak Araçları: Konuşan mikro dalga fırın.

     Konuşan taymır; yemek pişirme sürelerini ölçmek için kullanılır.

     Sebze, meyva ve ekmek dilimleme araçları.

     Sebze meyva soyma araçları.

Sıvı Seviyesi Ölçme Aleti: Bir kaba sıvı doldururken istenen seviyeye kadar doldurulmasında kullanılır. Sıvı istenen seviyeye gelince sesli bir işaret verir.

Konuşan Tartı: Mutfak malzemelerini tartmak için kullanılır. Gram ve kilolar sesli olarak söyler.

Az Görenler İçin Araçlar: Elde, cepte, çantada taşınabilen çeşitli boylarda büyüteçler. Kitap okumak için, televizyon seyretmek için farklı modellerde büyüteçler vardır.

Kapalı Devre Televizyon: Özel bir kamerası vardır ve kağıt üzerinde hareket ettirilerek okumaya yarar. Yazıları 60 kata kadar büyütebilir. Yazılar ekranda büyütülmüş olarak görülür.

     Lambalar ve Gözlükler: Uygun bir ışıklandırılmış ortam sağlamak için farklı özellikte lambalar ve yazıları büyüten uzak ve yakın mesafelerden görmeye yarayan özel gözlükler ve lensler vardır.   

Breyl Matbaa Cihazları:

Termoform: Isıtma ve emme yoluyla kağıt üzerindeki kabartma şekilleri ve yazıları plastik kağıtlara kopye edebilir. Küçük sayılardaki materyaller için okullarda ve derneklerde kullanılmaya elverişlidir. 

Braille Printer: Görme özürlüler için kabartma yazıyla kitap, dergi, gazete çıkarmak için kullanılır. En yaygın modelleri;

     THIEL İnterpoint Bax Saatte sayfa yazar.

     Index Braille 4x4 PRO: Saatte sayfa yazar. Özellikle breyl dergi ve kitap basımı için kullanışlıdır. Sağlı sollu çift taraflı sayfalardan oluşan büyük kâğıtlara yazabildiği için yazma işleminden sonra ciltleme sorunu olmamaktadır. Çünkü, dergi veya kitap haline bittince ortasından zımbalanmaktadır. Fiyatı dolar civarındadır. Bu matbaa cihazı ilk çıktığında Dolardı.

     Impacto Saatte sayfa yazar. Fiyatı dolar civarındadır.

     PUMA VI: Alman yapımı bir matbaa cihazıdır. Çinko veya plastik levhalara yazar. Saniyede 18 karekter hızla yazma kapasitesine sahiptir. Bu matbaa cihazı hem bilgisayara bağlanarak kullanılır hem de elle daktilo gibi yazarak kullanılabilir. Bu özelliğinden dolayı müzik eserlerinin breyl notalarını yazmakta çok büyük avantaj sağlar. Ayrıca, elle yazılabildiği için istenen kısaltmaların kullanılması da mümkün olabilir. Fiyatı: Euro’ya yakındır. Yazılar çinko veya plastik levhalara yazıldıktan sonra baskı cihazıyla kağıtlara kopye edilir.

     ROTA Braille: Alman yapımı bir baskı makinasıdır ve Puma VI adlı matbaa mikanasının yazdığı çinko veya plastik kalıpları kâğıtlara kopye etmek için kullanılır. Fiyatı EURO’ya yakındır. Kabartma yazıları çinko veya plastik levhalardan kağıtlara kopye eder. Saatte sayfa braille yazıyı kopye etme özelliğine sahiptir. Bu nedenle Ülke çapında kitap, dergi basan matbaalar için çok yararlı bir cihazdır.

     Ped Çinko tabakalara klişe olarak saniyede 40 karekter hızla yazar. Fiyatı Dolar olan bu cihaz körlerle ilgili büyük sayılarda kitap ve dergi basan matbaalar için çok kullanışlı bir cihazdır.

Zamanı ölçmeye yarayan araçlar nelerdir bu konuda sizlere kısa bilgiler vereceğiz.



Zaman herkes için çok değerlidir. Zamanın göreceli olduğu insanların yaşadıkları ana göre uzadığı ya da kısaldığı varsayımları bilimsel olarak kanıtlanabilir bir düzeye gelmiştir. Zamanın da bir boyut olarak değerlendirilmesi söz konusu olmuştur.

Zamanı ölçmeye yarayan araçlar, su saatleri, kum saatleri, güneş saatleri, analog saatler, dijital saatler gibi araçlardır.

▼ SIRADAKİ HABER ▼

Ay’ın hareketlerinin takip edildiği bilinen en eski takvimin yaklaşık yıl önce kullanıldığı keşfedildi. Yaklaşık yıl önce 30 günlük 12 aydan oluşan ilk takvim sistemini geliştiren Sümerler, hilalin ortaya çıkışını her ayın başlangıcı olarak kabul etmişti.

İnsanlar bir günün uzunluğunu belirlemek için ise Güneş’in hareketlerini takip etti. İlk saatler düz bir yüzeye yerleştirilen sabit bir cismin gölgesinin uzunluğunda ve yönünde, Güneş gökyüzünde hareket ettikçe ortaya çıkan değişikliklerin belirlenmesine dayanıyordu. Geçmişte güneş saatleri dışında zamanı ölçmek için su saatleri, mum saatleri, kum saatleri gibi farklı araçlar kullanıldı. Genellikle geceleri zamanı belirlemek için tercih edilen su saatleri sabit bir hızda akan suyun miktarının ölçülmesine dayanıyordu. Kum saatleri ise genellikle belirli bir zaman aralığını ölçmek için kullanılan saatlerdi. Günümüzde kullandığımız mekanik saatler ise yüzyılda kullanılmaya başlandı.

Modern dünyada zamanı tam olarak bilmek istediğimizden, bunu garantiye almak için duvarlarda, telefonlarda, bilgisayarlarda ve hatta blue-ray oynatıcılar üzerinde dahi saat bulunuyor. Analog saatler artık eski teknoloji olarak kabul edilmeye başlandı bile. Ama zamanı yakalamanın, insanlığın binlerce yıldır eskimeyen merak ve mücadelelerinden biri olduğu aşikar. Bu liste atalarımızın bu sorunu çözmek için yaratıcılık ve marifetleriyle geliştirdikleri aygıtları bilmenin bizlere gereken içgörüyü sağlayacağı düşüncesiyle hazırlandı.

1. Yuvarlanan Top Saati

yy’da Fransız mühendis Nicolas Grollier tarafından icat edildi. Bu saat, zikzaklı bir yolda yuvarlanan top kullanarak zamanı gösteriyordu. Topun zikzaklı yolda bir tam tur gidip gelmesi, bir dakikaya tekabül ediyordu. Fakat aygıtın ana kusuru, parça temizliği yapılmasının zor olması. Toz biriktiği takdirde topun hareketi yavaşlıyor ve zamanı göstermek konusunda güvenilmez hale geliyor.

2. Mum Saati

Mum saati basit bir kavramdan yararlanıyordu. Yavaş ve tutarlı bir biçimde yanan parafin mumun doğası. Bu süreci kullanan atalarımız, zamanı istikrarlı bir biçimde takip etmeyi başarıyordu. Saatler, eşit aralıklı işaretler ile mumun üzerine oyularak oluşturuluyordu. Her işaret, örneğin bir saat gibi tek bir zaman birimini gösteriyordu. Mum yandıkça her bir saat birimi eriyor, ne kadar vakit geçtiğini anlayabilmek için işretlenmiş ve yanmayan bir başka muma bakmak yeterli oluyordu. Ayrıca bu mum saatler, çalar saat işlevi de görüyordu. Onları bu şekilde kullanmak için istenilen zaman dilimine ağır bir çivi takılıyordu. Balmumu çivinin takıldığı yere kadar eridiğinde, çivi altındaki metal tepsiye düşerek ses çıkarıyordu. Mum saatlerin, MS. ’lerde Çin’de kullanıldığı biliniyor fakat mucidinin kim olduğu ya da bu tekniğin nereden geldiği bilinmiyor. En kesin mum saati Müslüman alim El-Cezeri tarafından yapılmış. Zamanı daha görünür kılmak için bir kadran kullanma fikri ona ait. Avrupalılar mum saatinin nasıl yapılacağını büyük ihtimal Haçlı Seferleri sırasında Müslümanlar’dan öğrenmişler. Ancak mum saati, işaretlenen aralıklara göre geçen zamanı söyleyebiliyor, tam zamanı söyleyemiyor.

3. Su Saati

MÖ. yy’da Babil’de kullanılan su saati, bilinen en eski ve muhtemelen en basit zaman ölçen aygıt. Kum saatine benzeyen bu aygıtta, bir haznenin içindeki suyun bağlantılı bir başka hazneye akmasına izin verilir ve bu aktarımın tamamlanmasıyla geçen süre ölçülmüş olur. Haznelerin büyüklüğüne göre bu süre değişir. Haznelerin üzerine saat ya da dakika gibi ölçülmek istenen zaman birimi işaretlenerek akmakta olan suyun geldiği hizaya göre, ara zamanlar bilinebilir. Yalnız bu tasarımda bir sorun vardı; hazneler boşaldıkça suyun akış hızı düşüyordu. Bu da haznedeki suyun ağırlığının azalmasıyla ortaya çıkan basınç düşüklüğünün bir sonucuydu. Dolayısıyla zamanı kesin olarak doğru ölçmek mümkün olmuyordu.

4. Tütsü Saati

Kökeni 6. yy. Çin&#;ine dayanan tütsü saat, hem tütsünün yavaş yanması hem de yaydığı hoş kokular nedeniyle kullanılıyordu. İlk önce ölçmek istenen zaman dilimine uygun olacak uzunlukta bir tütsü çubuğu seçiliyor. Kısa çubuklar kısa süreli zamanlar için; spiral şeklinde uzun çubuklar ise günler için kullanılıyordu. Tütsü saatler çok süslü olur ve gözlere estetik görünecek şekilde tasarlanırdı. Genellikle dekoratif tepsiler içinde sergilenirdi. Tütsü çubukları, belirli zaman aralıklarına göre dizilmiş, uçlarında metal toplar olan ince iplerin altından geçirilirdi. İstenen vakit geldiğinde yanan tütsü, çubuğun üzerindeki ipi yakar ve tepsiye düşen topların çıkardığı ses alarm işlevi görürdü. Saatin en benzersiz özelliği elbette yaydığı hoş tütsü kokusuydu. Yine bir tütsü çubuğunda farklı kokulara sahip katmanlar olabilirdi, böylelikle her saat başı farklı bir koku havaya yayılırdı.

5. Fil Saati

Makine mühendisliği açısından gerçekten bir başyapıt. Mühendislik alanında devrimsel sayılabilecek mekanik aygıtlar tasarlayan parlak bir zekaya sahip El-Cezeri’ye ait başka bir buluş olan bu saat, farklı fikirlerin buluşma noktası. Tasarım, içi boş bir fil heykelinin etrafında biçimlenir. Saatin çeşitli bileşenleri sadece filin üzerine değil aynı zamanda içine yerleştirilmiş. Filin içinde bir su deposu gizlidir. Bu deponun içinde suyun üzerine yerleştirilen iplerle bağlı bir haznenin, suyun düzenli akışı sayesinde tümüyle dolması 30 dakika sürüyordu ve bu da zamanlama mekanizmasını oluşturuyordu. Hazne dolduğunda hızlıca su deposunun dibine batıyor, kendisine bağlı ipler bir topu serbest bırakıyor, bu toplar en tepedeki bir kuşun kendi etrafında dönmesine ve bu da düzeneğin içinde görünmeyen iki kuşun daha dönerek topu bir yılanın ağzına ulaştırmasına neden oluyor. Filin kafasının üstündeki iki yılandan birinin ağzından çıkan top, aşağıda bir vazoya bırakılıyor bu da fil sürücüsünün davulunu çalmasına neden oluyor. Bu durum da yarım saatin dolduğunu haber veriyordu. Diğer yılanın ağzından diğer kavanoza yollanan başka bir top, havuzdaki haznenin boşalmasına neden oluyor ve döngü yeniden başlıyordu.

6. Merkhet

Antik Mısırlılar medeniyetlerini geliştiren etkileyici buluşlar yapmak konusunda epey becerikli insanlardı. Anlamı “bilmenin aleti” olan “merkhet”, dünyanın bilinen ilk astronomik aygıtı. Genel olarak, Güneş’in hareketlerini takip etmek, zamanın nasıl geçtiğini anlamak bakımından başlıca yöntemdi. Ama “merkhet”, zamanı yıldızların rehberliğinde geceleri de takip edebilmeyi sağlıyordu. Aygıt, yatay tutulan ahşap bir çubuğun ucuna bir sicimle bağlanmış bir ağırlık sayesinde düz bir çizgi üzerinde yıldızları ölçebilmeyi sağlıyordu. İki “merkhet”, Kuzey Yıldızı ile hizaya girdiğinde gökyüzünde hayali bir meridyen oluşmuş oluyordu. Zaman, bu çizgiyi geçen yıldızlar sayesinde tespit edilebiliyordu. Bir gün, 24 saate bölünmüştü. Gecenin 10 saati için 10 yıldız, günbatımı ve gündoğumu da birer saat olarak tespit edilmişti. Dendera ve Edfu tapınaklarındaki metinlere göre zamanı ölçebilmek için merkhetle birlikte, palmiye ağacından yapılmış “V” şeklinde başka bir çubuk kullanılıyordu.

7. Otomatik Saat

Zamanın geçişini bildirmek için hareketli figürler kullanan bir cihaz. Bunun en bilindik örneği guguklu saat. Bir guguklu saat basit görünmekle birlikte, pek çok iş gerçekleştiren olağanüstü ayrıntılı rutinlere sahiptir. Geçmişi MÖ. ilk yüzyıla kadar giden otomatik saatler bugün de hala üretiliyor. Saat başı bir kuş öter ve bunun devamında her bir otomatik saat düzeneğinde değişen varyasyonlarda bir dakika boyunca müzik çalmak, dans etmek ya da bir değirmenin dönmesi gibi bir dizi eş zamanlı hareket meydana gelir. Videoda ünlü yönetmen Hayao Miyazaki’nin tasarladığı Tokyo Shiodome İstasyonu’nda bulunan guguklu saat görülüyor.

8. Obelisk (Dikilitaş)

Antik Mısırlılar yaklaşık MÖ. ve MÖ. yılları arasında inşa ettikleri dikilitaş olarak bilinen uzun dikdörtgen taş yapıların gölgelerine bakarak zamanı hesaplarlardı. Güneş’in gökyüzündeki hareketleriyle zemine düşen bu dikilitaşların kocaman gölgelerinin izlediği yol, aynı zamanda günün saatlerini temsil eder ve bu sayede zamanı okuma işine yarardı. Mısırlılar ayrıntılı hiyerogliflerle bezedikleri bu anıtları çok büyük dikkatle inşa ederlerdi. Dikilitaşların konumları, gölge açısının doğru hesaplanabilmesi bakımından özenle seçilirdi. İlk başlarda günü, sabah ve öğlen olarak ayırabilmişlerdi. Daha sonra en kısa ve uzun günü belirlemeyi başardılar. Buna ek olarak, dikilitaşların üzerine daha fazla işaretler koyarak kış ve yaz gündönümlerini de titizlikle not ettiler. MÖ. civarında Güneş saatini geliştirdiler. Bu saat günü 10 parçaya, ilaveten şafak ve alacakaranlığa bölmüştü. Doğu-batı istikametinde hazırlanan yatay bir kadranın ortasında duran bir çubuğun gölgesi, yüzeye düştüğünde günün saatlerini gösteriyordu.

9. Civa Saati

Antik çağda su saatlerinin büyük bir sorunu vardı. Saati ölçmek için kullanılan su, farklı sıcaklıklara maruz kalıyordu; ya kış vakti donuyordu ya da yaz vakti buharlaşıyordu. Çin’deki Song Hanedanı döneminde Zhang Sixun adlı bir mühendis bu açmazı çözdü. Zamanı ölçmek için sıvı civa kullanan ilk kişi oldu. Civa, derece sıcaklıklarda dahi sıvı halde kalabilen bir elementtir. Bu nedenle, Sixun’un aygıtı kış aylarında donmuyordu. Ayrıca civa, mekanik parçaları su gibi paslandırmıyor.

Astronomik Saat

Zamanı bildirmenin yanısıra göksel bilgilerin kaydını tutar. Örneğin bir astronomik saat yıldızların haritasını veya Ay’ın evrelerini gösteriyor olabilir. En ünlü astronomik saatlerden biri, bu yazı boyunca adından sıklıkla bahsettiğimiz eski arkadaşımız El-Cezeri tarafından ’da tasarlanmış suyla çalışan astronomik saatti. Bu aygıt kendi kendine hareket edebilen bir otomattı; çünkü her yeni gelen gün oluşan mevsimsel değişiklikleri kaydedebiliyordu. Makine üç metreden daha yüksekte duruyor ve farklı işlevleri bulunuyordu. Ay’ın ve Güneş’in yörüngelerini takip ediyor, güncel zodyakı gösteriyor ve yeniay zamanlarında açılan bir kapıdan çıkan hareketli figürler, bu durumu haber veriyordu. Gün boyunca müzik çalınan hareketli figürlerin saate ilavesi yine El-Cezeri’nin fikridir. Günümüzde astronomik saatlerin en ünlüsü Prag’da bulunan yy’da yapılmış olan saattir. Saatin her iki yanında ve üstünde bulunan her bir figürün farklı ve belli bir anlamı vardır. Saatin sağ tarafındaki iskeletin elindeki zili çalmasıyla başlayan ve her saat başı bir dakika boyunca gerçekleşen gösteri, en tepedeki horozun ötmesiyle son bulur.

Yararlanılan Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5, 6